در دیدار ۱۶ شهریور ۱۴۰۴ رهبر معظم انقلاب با هیئت دولت، موضوع شکستن انحصار در واردات کالاهای اساسی و ایجاد رقابت در این حوزه به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین چالش‌های اقتصادی کشور دوباره برجسته شد. معظم‌له با اشاره به دو بُعد مهم این مسأله، یعنی انحصار در کشور‌های مبدأ و انحصار در دست واردکنندگان، تأکید کردند که رقابتی‌سازی می‌تواند به کاهش هزینه‌های ارزی و ریالی خرید کالا منجر شود. این توصیه صرفاً یک نگاه اقتصادی نیست، بلکه راهبردی حیاتی برای کاهش رانت، ارتقای تاب‌آوری اقتصاد و افزایش ثبات در برابر فشارهای خارجی به شمار می‌رود.
این موضع‌گیری در امتداد تأکیدات گذشته ایشان بر متنوع‌سازی شرکای تجاری و جلوگیری از وابستگی به چند کشور خاص قرار دارد. همچنین مخالفت مکرر با واردات بی‌رویه کالاهای دارای مشابه داخلی نشان می‌دهد که سیاست کلان در این حوزه، حمایت از تولید ملی و جلوگیری از نفوذ گروه‌های خاص در بازار است.
پیامدهای انحصار در واردات کالاهای اساسی
۱. آسیب‌پذیری ژئوپلیتیک: وابستگی به چند کشور محدود در تأمین نیازهای حیاتی مانند گندم و نهاده‌های دامی، ابزار فشار سیاسی و اقتصادی را در اختیار آنها قرار می‌دهد و امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند.
2. رانت و فساد اقتصادی: تمرکز واردات در اختیار چند شرکت خاص، زمینه‌ساز شکل‌گیری کارتل‌های اقتصادی می‌شود که با دریافت ارز ترجیحی و فروش کالا به نرخ بالا، سودهای کلان کسب می‌کنند.
3. افزایش قیمت و تورم: نبود رقابت باعث می‌شود واردکنندگان انگیزه‌ای برای یافتن منابع ارزان‌تر نداشته باشند و هزینه‌های اضافی مستقیماً بر دوش مردم بیفتد.
4. کاهش کیفیت و نوآوری: در بازار انحصاری، مصرف‌کننده انتخابی ندارد و کیفیت فدای سودآوری می‌شود، درحالی‌که فضای رقابتی واردکنندگان را به ارتقای خدمات و عرضه محصولات بهتر وادار می‌کند.
دلایل شکل‌گیری انحصار
- سیاست ارز ترجیحی: تخصیص ارز دولتی در گذشته به شرکت‌های خاص، رقابت را از بین برده و بازار را به دست بازیگران بزرگ سپرده است.
- بوروکراسی پیچیده: فرآیندهای طولانی و سختگیرانه برای ثبت سفارش و ترخیص کالا، مانع ورود شرکت‌های جدید می‌شود.
- تحریم‌ها: محدودیت‌های بانکی و مالی، تجارت را به دست معدود افراد مسلط بر دور زدن تحریم‌ها متمرکز کرده است.
- ضعف نظارت: نهادهای مسئول مانند شورای رقابت نتوانسته‌اند به شکل مؤثر با این رویه مقابله کنند.
راهکارهای پیشنهادی برای شکستن انحصار
۱. متنوع‌سازی مبادی واردات:
- گسترش همکاری با کشورهایی مانند روسیه، قزاقستان، برزیل و آرژانتین.
- استفاده از دیپلماسی کشاورزی و تهاتر کالا به جای وابستگی به دلار و یورو.
- توسعه زیرساخت‌های لجستیک مشترک از جمله سیلوها و کریدورهای حمل‌ونقل.
۲. افزایش تعداد واردکنندگان و رقابتی کردن فرآیندها:
- ایجاد پنجره واحد آنلاین برای ثبت سفارش و تخصیص ارز.
- انتشار شفاف اطلاعات واردکنندگان و میزان واردات آنها.
- تخصیص ارز بر پایه رقابت و مزایده به جای سهمیه‌بندی سنتی.
- حمایت از تجار کوچک و متوسط از طریق تسهیلات بانکی و تشکیل کنسرسیوم‌های تجاری.
- تقویت نهادهای تنظیم‌گر برای برخورد با انحصار و اعمال جریمه‌های بازدارنده.
جمع‌بندی
تأکید رهبر معظم انقلاب بر ضرورت شکستن انحصار واردات کالاهای اساسی، نه‌تنها یک توصیه اقتصادی بلکه یک راهبرد کلیدی برای افزایش امنیت غذایی، کاهش رانت و بهبود تاب‌آوری اقتصاد ملی است. ادامه روند انحصاری، هم هزینه‌های زندگی مردم را بالا می‌برد و هم استقلال اقتصادی کشور را به خطر می‌اندازد. در مقابل، اجرای سیاست‌های رقابتی و شفاف‌سازی فرآیندها می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای فعالان سالم اقتصادی فراهم کند. مجموعه‌هایی همچون اسرارپویای شرق با تکیه بر رویکرد تخصصی و شفاف خود، می‌توانند نقشی مؤثر در تحقق این سیاست‌ها و ایجاد بازاری رقابتی و پایدار ایفا کنند.
منابع:
